Bilgi Çağının Zehirli Atıkları: E-Atıklar / Elektronik Atıklar

Bilgi Çağının Zehirli Atıkları: E-Atıklar / Elektronik Atıklar
Prof. Dr. Muammer Kaya
Eskişehir OGÜ
Makale 2003

(The Information Age’s Toxic Garbage)


Bilgi çağında çevrecileri korkutan ve sindiren çok önemli bir olay da teknolojik atıklardır. Sadece 2003 yılında, Amerika’da 63 milyon kişisel bilgisayar atık/çöp sahalarına gönderilmiştir. Her kişisel bilgisayar büyük bir kısmı monitörde olmak üzere yaklaşık 1.8 kg kurşun içermektedir. Bunların yanında az miktarlarda zehirli/toksik kadmiyum ve cıva da bulunmaktadır. Bu toksik maddeler birleşerek birçok pis/çok kirli atık oluşturmakta ve bunların çoğu artık çöp yığınları içine atılmakta veya gelişmiş ülkelerden çevre duyarlığı az/olmayan ülkelere gönderilmektedir. Örneğin ABD bugün elektronik atıklarınınn yaklaşık %50’sini deniz aşırı ülkelere göndermektedir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde elektronik atık (bilgisayar, monitör, entegre devreler, telefonlar, TV, elektronik parçalar/cihazlar vs) sorunu çok önemli boyutlara ulaşmaktadır. Bu sorunun çözümü için sorun daha da büyüyüp çözümsüzleşmeden bunları geri kazanabilecek teknolojilerin uygulanıp yaygınlaşmasına ihtiyaç vardır.

ABD’nin Kalifornia Eyaleti Senotosu toksik elektronik atıklarla ilgili standartları belirlemeye başlamış olup ABD’de satılan her kişisel bilgisayar için 6-10 $ geri dönüşüm maliyetini bilgisayar fiatlarına ekleme yasası hazırlamıştır. Bu geri dönüşüm paraları devletin tehlikeli elektronik atıkları emniyetli bir şekilde yok etme programının finansmanında kullanılacaktır. ABD’de ayrıca elektronik üreticileri aynı zamanda daha az tehlikeli malzemeler kullanılmaya zorlanmaktadır.

Dünyada e-atık sorunu gerçekten iki yıl önce gelişmiş ülkelerin, eski/hurda/kullanılmış kişisel bilgisayarları fakir devletlere göndermeye başlamasıyla, tartışılmaya başlamıştır. Gelişmiş ülkelerin birçok elektronik atığı Çin gibi ülkelerde son bulmaktadır. Bu ülkeler bu e-atıklardan çok ilkel geri kazanım yöntemleriyle bakır, alüminyum ve altını geri kazanırken, kurşun ve diğer zehirli atıkların toprak ve suya karışmasına yol açmakta ve buna göz yummaktadır..

Dünya’da ilk kez ABD’nin Kalifornia eyaleti, elektronik cihaz üreten şirketleri kendi ürünlerini geri dönüştürmeden sorumlu tutmayı amaçlamaktadır. Yani kirleten temizler felsefesini uygulanmaktadır. Avrupa Birliği’de (AB) buna yakın bir kanunu yakında kabul etmiştir. ABD’deki elektronik üreticileri ise bu görüşe karşı çıkmakta olup satışların düşük olduğu bir ortamda her bilgisayar başına 30$’lık ek bir yük getireceğini iddia etmektedirler.

ABD’li çevrecilere göre 2007 yılından itibaren Kaliforniya’da, AB kurallarına uygun olmayan elektronik çihaz satışının yasal olmayacağı tahmin edilmekte ve ayrıca her iki yılda bir teknoloji şirketleri elektronik cihazlarındaki tehlikeli madde miktarlarını açıklamak zorunda kalacaklardır.

Hızla gelişen teknoloji sebebiyle bugün üretilen hayatımızı kolaylaştıran elektronik cihazların atıklarının Dünya’da artık ciddi bir sorun olduğu ve bunların emniyetli bir şekilde geri kazanım ve/veya yok etme yöntemlerinin geliştirilmesinde kanun yapıcılara ve bu ürünleri üretenlere önemli görevler düşmektedir.

Ülkemizde de e-atıklar (özellikle bilgisayar, monitör, TV, cep telefonu, elektronik parçalar vs) artık önemli sorun haline gelmeye başlamış olup bu elektronik atıklardan geri kazanılabilecek kıymetli metallerin (bakır, alüminyum, altın vs) emniyetli bir şekilde geri dönüşüm yöntemleri geliştirilmeli ve zehirli metaller (kurşun, kadmiyum, cıva vs) toprak, hava ve suya karışmadan yok edilmelidir.